Z kart historii warszawskiej piłki ręcznej. Odcinek I – Panie mają pierwszeństwo

27 kwietnia 2020

Z kart historii warszawskiej piłki ręcznej

 

Odcinek I – Panie mają pierwszeństwo

100-lecie powstania piłki ręcznej w Polsce, której wyjątkowy jubileusz uroczyście obchodziliśmy w 2018 roku stanowi doskonałą okazję do zapoznania się z niektórymi faktami, klubami i nazwiskami z historii tej dyscypliny w Warszawie i jej najbliższych okolicach na przestrzeni tego okresu. Historycy sportu zgodnie wymieniają Warszawę obok innych ośrodków takich jak Wielkopolska, Śląsk, Kraków, Poznań, Łódź czy Lwów jako miejsca, gdzie po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. zaczęła rozwijać się gra, której jako miejsce narodzin przyjęto położone koło Kalisza – Szczypiorno. Stąd też wywodzi się jej pierwotnie używana nazwa szczypiorniak.

W początkowym okresie lat II Rzeczpospolitej najpopularniejszą była odmiana 11-osobowej piłki ręcznej uprawiana przez mężczyzn, której mecze odbywały się z reguły na boiskach piłkarskich.

 

Początki hazeny

Kobiety uprawiały z kolei odmianę piłki ręcznej, dla której przyjęła się z czeskiego nazwa hazena. I tej odmianie żeńskiej piłki ręcznej poświęcimy odcinek tego najwcześniejszego okresu historii warszawskiej piłki ręcznej.  Dla tej gry próbowano również w Polsce używać nazwy jordanka, ale nazwa ta powszechniej się nie przyjęła.

Z grą tą zapoznały się polskie lekkoatletki, przebywające na zawodach w Pradze i Brnie skąd ta dyscyplina trafiła do Polski,  a  nazwiska lekkoatletek a także przedstawicielek innych dyscyplin sportowych – najczęściej pozostałych gier zespołowych – często można spotkać w tym początkowym okresie w składach zespołów hazeny.

Przepisy tej gry różniły się dosyć wyraźnie od znanych nam w późniejszym okresie a także współczesnej, zunifikowanej piłki ręcznej. Inne też były wymiary boiska 48 x 38 m, podzielonego na 3 strefy po 16 m oraz wymiary bramek 2 x 2,35 m. Ze współczesną piłką ręczną łączyła je przede wszystkim liczba zawodniczek – 7.  Bardziej dociekliwych odsyłamy do innych źródeł (w tym poniższe).

 

Pierwsze spotkania

Już w 1925 roku rozegrano pierwszy odnotowany w kronikach mecz hazeny kobiet pomiędzy zespołami HKS Łódź, a Polonią Warszawa, w barwach której występowała zapalona propagatorka tej gry Czeszka Sława (Jarosława) Szmidowa.

W 1927 roku odnotowano udokumentowany mecz pomiędzy warszawskimi drużynami  PIWF-em (poprzednik późniejszej AWF) a AZS-em, w którym zwyciężył AZS Warszawa 8 – 6.

W lutym 1928 roku zorganizowano pierwszy turniej hazeny w Warszawie, a uczestniczyły w nim drużyny: AZS Warszawa, Polonia, Skra i Warszawianka i w tym też roku odbyły się pierwsze Mistrzostwa Warszawy w hazenie, a wśród nich najlepsze były drużyny PIWF, AZS, Polonia, Skra i Varsovia.

W roku 1928 opracowano i wydano w Polsce pierwsze przepisy gry w hazenę, a profesor Zygmunt Orłowicz wprowadził tą nową grę do warszawskich szkół.

Również w roku 1928 w pierwszym – niejako historycznym spotkaniu międzyokręgowym w hazenie – tej żeńskiej odmianie szczypiorniaka, reprezentacja Warszawy pokonała Łódź 12:1 (7 : 1).

Warto wymienić przynajmniej nazwiska zdobywczyń bramek tego historycznego spotkania.

Dla Warszawy – Kopciuchówna – 7, Gorazdowska – 4,  Chrupczałkowska – 1. Honorową bramkę dla zespołu łódzkiego zdobyła Kwaśniewska.

Również w spotkaniu rewanżowym, które odbyło się także w Łodzi w następnym roku, zwyciężyły ponownie warszawianki 5:3.

Z kolei w roku 1929 w jednym z pierwszych dwóch spotkań międzynarodowych reprezentacja Polski występująca pod firmą Warszawy uległa w stolicy ówczesnej potędze w hazenie – reprezentacji Czechosłowacji  2:15 (1:9).

 

Udział warszawskich klubów w Mistrzostwach Polski

W hazenie też jako pierwszej z rodziny piłki ręcznej zorganizowane zostały Mistrzostwa Polski. Nastąpiło to w roku 1929, a pierwszymi mistrzyniami zostały zawodniczki ŁKS Łódź, które dopiero po wygranej 4:3 w trzecim, decydującym meczu zapewniły sobie ten tytuł. W mistrzowskim składzie spotykamy m.in. nazwiska Marii Kwaśniewskiej i Jadwigi Głażewskiej, do których jeszcze powrócimy w jednym z następnych odcinków.

Wicemistrzyniami w tym inauguracyjnym sezonie zostały hazenistki Grażyny Warszawa w składzie:

Bąkowska, Drac, Kalinowska, Rapińska, I. Schabińska, Stankiewicz, Żabikowska.

Zawodniczki Grażyny zaliczały się w tamtym czasie do czołowych zespołów warszawskich i jednocześnie do najlepszych drużyn lekkoatletycznych w Polsce.

Jeszcze większym sukcesem mogły poszczycić się w następnych latach zawodniczki dwóch innych warszawskich klubów AZS Warszawa i Polonii Warszawa.

 

AZS Warszawa – zdobywczynie pierwszego dla Warszawy tytułu Mistrza Polski w roku 1930:

Aleksandrowicz, Biskupska, Cegielska, Chrupczałowska, Gorazdowska, Grotowska, Wiszniewska,
Wolicka, Woynarowska.

W następnych latach AZS Warszawa zdobywał kolejne trofea:
1934 – wicemistrzynie Polski
1936 – wicemistrzynie Polski
1937 – III miejsce

 

Polonia Warszaw zdobyła w 1931 roku tytuł Mistrza Polski. Skład mistrzowskiego zespołu:

Chmurzyńska, J. Duchówna, B. Gawska, M. Kopciuch-Fryszczynowa, B. Olczak, J. Olesińska,
Slava Szmid, Z. Szymańska.

W 1931 roku Polonia zdobyła też mistrzostwo Warszawy pokonując AZS i Legię. Podobny sukces odnotowała Polonia w roku 1933 wyprzedzając te same zespoły – AZS I Legię. Natomiast w Mistrzostwach Polski 1933 roku – Polonia Warszawa zajęła III miejsce.

Podsumowując warszawskie sukcesy w rozgrywkach o Mistrzostwo Polski w hazenie należy wspomnieć o tytule wicemistrzyń Polski, jaki w roku 1932 zdobył zespół Legii Warszawa.

 

Mecze reprezentacji Polski w hazenie

Historia oficjalnych spotkań międzypaństwowych z udziałem reprezentacji Polski jest bardzo krótka. Rozegrano dwa mecze w 1930 roku w ramach III Światowych Igrzysk Kobiecych z reprezentacją Czechosłowacji oraz Jugosławii zakończone  porażkami, ale zajmując trzecie miejsce Polki zdobyły brązowy medal – pierwszy i na długie lata jedyny medal światowej imprezy polskiej piłki ręcznej. Wypada podkreślić, że trzy startujące w wówczas w tej imprezie kraje stanowiły zdecydowaną czołówkę europejską.

W 1934 roku polskie hazenistki wzięły udział w eliminacjach do IV Światowych Igrzysk Kobiecych, jakie zaplanowane były w Londynie.  W  kadrze  reprezentacji Polski znalazły się trzy przedstawicielki klubów warszawskich: Barbara Stefańska  i  Zdzisława Wiszniewska z AZS Warszawa oraz Barbara Olczak z Polonii, a w szerokiej kadrze znalazły się jeszcze Barbara Cegielska z AZS-u i Irena Kamecka z Polonii. Jednak reprezentantki Polski przegrały eliminacje w Zagrzebiu z Jugosławią 3:10, która wygrała tę imprezę, pokonując faworyzowaną Czechosłowację.

Istnieją tutaj pewne kontrowersje. Według innego ze źródeł wynik meczu w Zagrzebiu brzmiał 4:9, a tytuł zdobyła ponownie reprezentacja Czechosłowacji.

Rok później reprezentacja Jugosławii przyjechała do Polski i w dniu 8 wrześnie doszło w Warszawie do spotkania rewanżowego, w którym w obecności – uwaga – 3 tysięcy widzów Jugosławia ponownie zwyciężyła, ale tylko 4:3, przy czym do przerwy był wynik remisowy 2:2. W drugim natomiast spotkaniu, w którym obydwa zespoły wystąpiły pod firmą miast Warszawa pokonała Zagrzeb 2:1. Był to ostatni mecz reprezentacji Polski w hazenie i apogeum zainteresowania hazeną w Polsce. Z czasem po fali zainteresowania i entuzjazmu  nastąpił spadek zainteresowania hazeną, w wyniku czego w roku 1937 władze Polskiego Związku Piłki Ręcznej podjęły decyzję o zaniechaniu rozgrywek mistrzowskich w hazenie i wprowadzeniu w ich miejsce 7-osobowej piłki ręcznej dla kobiet. Rozgrywki mężczyzn nadal kontynuowano w wydaniu 11-osobowym.

 

Przełomowy rok 1938

Niektóre ze źródeł traktują rozgrywki o Mistrzostwo Polski kobiet jako ostatnie w hazenie, inne zaś uznają rozgrywki 1937 roku jako ostatnie.

Również niektóre źródła traktują Mistrzostwa Polski kobiet w 7-ce jako próbne, inne jako pierwsze w tej odmianie piłki ręcznej (szczypiorniaka).

W obydwu przypadkach na pierwszym miejscu źródła wskazują zespół IKP Łódź, a  w obydwu składach przewijają się te same nazwiska. W tym przełomowym roku brak drużyn warszawskich na medalowych miejscach. I tu kolejna kontrowersja. Jedno ze źródeł wskazuje zawodniczki AZS Warszawa jako zdobywczynie II  miejsca w tych próbnych (nieoficjalnych) mistrzostwach.

 

Ostatnia impreza mistrzowska kobiet przed wojną

Ostatnie rozgrywki kobiet przed wybuchem wojny to przeprowadzone w czerwcu 1939 roku w Wilnie Mistrzostwa Polsce w „7” a sukces w nich wywalczył bezapelacyjnie zespół HKS Znicz Łódź, który wyprzedził AZS Warszawa.

 

Podsumowanie

W tym pierwszym omawianym okresie międzywojennym w Warszawie i jej najbliższych okolicach istniało około 250 klubów sportowych.

W 73 z nich uprawiano gry zespołowe, z czego w 16 piłkę ręczną – w tym hazenę w 8.

AZS Warszawa                                                   (hazena)
RKS Drukarz
SZS Fort Bema
Grażyna                                                               (tylko hazena)
WKS Legia                                                          (hazena)
ŻTG-S Makabi                                                    (tylko hazena)
RKS Marymont
KSS PIWF                                                            (hazena)
KS Polonia
RKS Skra
RKS Ursus
HKS Varsovia                                                       (hazena)
KS Warszawianka                                               (hazena)
RDS TUR Zieloni Zielonka
RKS Znicz Pruszków
Ż. Akademickie Stowarzyszenie Sportowe    (tylko hazena)

 

JOT.A

 

Źródła:
Teresa Drozdek-Małolepsza – Hazena i piłka ręczna kobiet w Polsce w latach 1925 – 1939
Robert Gawkowski – Encyklopedia klubów sportowych Warszawy i jej najbliższych okolic w latach 1918 – 39
Stanisław Jarecki – Rozwój piłki ręcznej na Śląsku. Część I (1925 – 1960)
Jan Korczak-Mleczko – Sto wydarzeń na 100-lecie piłki ręcznej w Polsce
Władysław Zieleśkiewicz – 100 lat polskiej piłki ręcznej
Kolegium: Wojciech Szkiela, Bogdan Tuszyński, Zygmunt Weiss – Pół wieku Akademickiego Związku Sportowego

Joma