Z kart historii warszawskiej piłki ręcznej
Odcinek II – Szczypiorniści rozpoczynają od gry w 11-kę
Jak powszechnie wiadomo kolebką polskiej piłki ręcznej było Szczypiorno, miejscowość koło Kalisza, dziś dzielnica w administracyjnych granicach tego miasta. W utworzonym tam w latach I-ej wojny światowej obozie internowano polskich legionistów, którzy tam też mieli okazję poznać nową grę uprawianą przez niemieckich strażników.
Od Szczypiorna przyjęła się nazwa szczypiorniak, która jeszcze przez wiele lat była zamiennie używana z nazwą piłka ręczna.
Piłka ręczna była już wówczas znana i uprawiana w krajach skandynawskich i niemieckojęzycznych, a jako datę i miejsce narodzin 11-osobowej piłki ręcznej – handballu – przyjmuje się rok 1917 w Niemczech.
Stąd też w najbardziej naturalny sposób gra ta znalazła w Polsce naturalny grunt do rozpowszechniania w regionach graniczących z ziemiami państwa niemieckiego – Wielkopolską i Śląskiem.
Szczególny wpływ wywarły na ten stan wyniki powstańczych działań zbrojnych, zabiegów dyplomatycznych oraz plebiscytów, w wyniku których przyłączone zostały do Polski ziemie, na których wciąż jeszcze występowały w znaczącym procencie osoby i wpływy niemieckie. Dotyczyło to przede wszystkim Śląska, gdzie obok żywiołowo tworzonych od 1919 roku polskich klubów istniały kluby niemieckie, w których uprawiano również piłkę ręczną i skąd można było czerpać wzory, z czasem je wzbogacając.
W okresie lat II Rzeczpospolitej podobnie jak w Europie najpopularniejszą była odmiana 11-osobowej piłki ręcznej uprawiana przez mężczyzn, której mecze odbywały się z reguły na boiskach najpopularniejszej z gier – piłki nożnej.
Początki klubów oraz rozgrywek piłki ręcznej mężczyzn w Polsce
Obiektywnie trzeba przyznać, że w początkowym okresie po odzyskaniu niepodległości najsilniejszym organizacyjnie był okręg śląski, zdominowany przez piłkę ręczną mężczyzn, w największej liczbie klubów, zrzeszających też największą liczbę zawodników.
O ile ten pierwszy okres w piłce ręcznej kobiet zdominowany był rywalizacją pomiędzy Warszawą i Łodzią, o tyle wśród mężczyzn zdominował go Śląsk rywalizujący z Krakowem. Inne okręgi sukcesywnie włączały się do tej rywalizacji, a najskuteczniej, tuż przed wybuchem II wojny, udało się to reprezentantom Poznania i Łodzi.
Na sportowej mapie Polski istniało już wiele znanych później klubów, głównie jednak piłkarskich, wśród których wypada wymienić takie kluby jak Czarni Lwów oraz jego lokalny rywal Pogoń, a w innych największych ośrodkach miejskich to: Cracovia i Wisła w Krakowie, ŁKS w Łodzi, Warta w Poznaniu czy Polonia i Legia w Warszawie. Jednak poza Cracovią i ŁKS-em nie te kluby stały się wiodącymi w polskiej piłce ręcznej w tych pionierskich latach.
Nie we wszystkich też ze znanych i najstarszych klubów uprawiana była piłka ręczna. Istniały też kluby, w których właśnie ta dyscyplina cieszyła się dużym zainteresowaniem, w których była ona dyscypliną wiodącą. Zdecydowanie najwięcej zaś takich klubów było na Śląsku.
Rozgrywki o Mistrzostwo Polski w piłce ręcznej 11-osobowej mężczyzn
O ile pierwsze Mistrzostwa Polski Kobiet odbyły się w roku 1929, to mężczyźni do rozgrywek na tym szczeblu przystąpili rok później, a więc w roku 1930 a wystąpiły w nim tylko dwa zespoły, reprezentujące Śląsk i Kraków, a na dodatek o tytule zadecydował, walkower przyznany w jednym ze spotkań. Ten pierwszy, historyczny tytuł zdobył zespół Cracovii.
Reprezentant Warszawy – a był nim zespół AZS Warszawa, po raz pierwszy przystąpił do rozgrywek w czwartej edycji Mistrzostw Polski w roku 1933. Przegrywając dwa spotkania zespół AZS-u nie zanotował w tym pierwszym starcie sukcesu.
Tytuł podobnie jak w pierwszych mistrzostwach wywalczył zespół Cracovii, a jego przeciwnikiem był inny zespół śląski, ale podobnie jak w roku 1930 mistrzostwa zakończyły się skandalem i przerwaniem finałowego spotkania.
Aby uzupełnić listę niecodziennych zdarzeń związanych z Mistrzostwami Polski, to w roku 1932 zostały one unieważnione i mistrza nie wyłoniono. Tak więc jak widać początki nie były łatwe.
W piątych Mistrzostwach Polski wśród ośmiu drużyn wystartował zespół Warszawianki, ale zakończył swój udział na spotkaniu eliminacyjnym z późniejszym wicemistrzem – śląskim zespołem Pole Zachodnie Chorzów.
W następnej edycji Mistrzostw Polski w 1934 roku zespół Warszawianki był bliski zdobycia brązowego medalu ulegając po zaciętej walce Azotom Chorzów 8:9 (5:7). Przedtem były wygrane z zespołami AZS Lwów 4:2 (2:2), ŁKS Łódź 6:5 (5:3) oraz porażka z Mistrzem Polski Pogonią Katowice 3:5 (1:3). Warto podkreślić, że wszystkie rezultaty padły w wyrównanych meczach.
W siódmej edycji Mistrzostw Polski wśród siedmiu zespołów stolicę reprezentował AZS Warszawa, ale udział zakończył bez wygranej na 6-tym miejscu.
Również w kolejnym – 1937 roku AZS Warszawa spośród 9-ciu startujących zespołów nie zakwalifikował się do finałowej trójki, zajmując drugie miejsce w grupie eliminacyjnej wyprzedzając zespoły
Jagiellonii Białystok oraz KSPW Brześć n/B, a ustępując ŁKS-owi Łódź, który jednak ostatecznie nie wziął udziału w finałach. W tych mistrzostwach po raz pierwszy zespół K.P.W. Poznań przełamał hegemonię klubów Śląska i Krakowa i utrzymał także tytuł Mistrza Polski w następnym roku.
Mistrzostwa Polski 1938 roku to pierwszy zdobyty przez AZS Warszawa tytuł Wicemistrza Polski.
Był to najbardziej wartościowy rezultat w piłce ręcznej 11-osobowej mężczyzn uzyskany przez kluby warszawskie w okresie przedwojennym. Warto więc przedstawić autorów tego sukcesu – jedynego srebrnego medalu wśród panów.
Zespół AZS Warszawa występował wówczas w składzie:
Kopeć (bramka), Kotowski, Kowalski, Kulesza, Kurowski, Oleśnicki, Skrzypkowski, Słyk, Szeremeta, Tepicyn, Truszczyński, Tyszkiewicz, Twardo, Wirszyłło. Aż siedmiu z tych zawodników to późniejsi (1939 r.) reprezentanci Polski.
Zespół AZS Warszawa potwierdził swoją wartość w ostatnich rozegranych przed wojną dziesiątych, jubileuszowych Mistrzostwach Polskich, zdobywając w nich brązowy medal.
Kontakty międzynarodowe
O ile wśród kobiet pierwsze kontakty międzynarodowe należały do klubów z centrum Polski – Łódź i Warszawa, o tyle wśród mężczyzn inauguracja kontaktów międzynarodowych przypadła reprezentantom Śląska, którzy w 1931 roku wystąpili w Olimpiadzie Robotniczych Klubów Sportowych, pod szyldem RKS-ów Polski w Wiedniu, gdzie nasz zespół pokonał trzech rywali, uległ natomiast reprezentacji niemieckiej. Od tego czasu zespoły niemieckie były najczęstszym przeciwnikiem klubów polskich, nie tylko zresztą śląskich.
Bardzo ożywione kontakty międzynarodowe i to z niemałymi sukcesami prowadził warszawski AZS. W 1934 roku w Warszawie AZS przegrał z drużyną Deutsche Studentenschaft 3:11. Jednak na terenie przeciwnika – we Wrocławiu (ówczesnym Breslau) AZS zrewanżował się wygrywając 13;5.
W 1937 roku w turnieju, którego organizatorem był AZS Gdańsk, AZS Warszawa pokonuje:
– Postsportverein Gdańsk, Turngemeinde Królewiec oraz po raz kolejny Deutsche Studentenschaft – tym razem 12:5. Obecny na tym meczu niemiecki ambasador von Moltke w połowie meczu opuścił miejsce zawodów.
Międzypaństwowe mecze męskiej 11-ki
Jak już to zostało powiedziane w I Odcinku, co podkreślono także w tytule nasze panie znacznie wcześniej zainaugurowały występy w meczach międzypaństwowych, co nastąpiło w roku 1930.
Mężczyźni pierwszy, oficjalny mecz międzypaństwowy rozegrali w roku 1936. Kiedy w programie Igrzysk Olimpijskich w 1936 roku w Berlinie znalazła się 11-osobowa piłka ręczna, wydawało się że wystąpi tam również reprezentacja Polski. Ostatecznie jednak do tego startu nie doszło, ponieważ uznano, że nasza reprezentacja nie osiągnęła jeszcze odpowiedniego poziomu, po kompromitującej – jak to uznano, porażce w nieoficjalnym meczu z Niemcami 3:22, a także w kilku meczach pod firmą miast m.in. z reprezentacją Wiednia.
Następną imprezą wysokiej rangi były zaplanowane na 1938 rok pierwsze w historii Mistrzostwa Świata w piłce ręcznej 11-osobowej.
W ramach przygotowań do tej imprezy zaplanowane zostały spotkania międzypaństwowe.
Pierwszym oficjalnym spotkaniem międzypaństwowym był mecz z reprezentacją Rumunii, który odbył się we Lwowie 26 czerwca 1936 roku i zakończył się wynikiem 7:3 (1:1).
Nie udał się natomiast rewanż w 1937 roku, kiedy to w Sibiu zwyciężyła Rumunia 10:8 (5:5).
Porażką reprezentacji Polski zakończył się również występ w 1938 roku w Budapeszcie, gdzie zwyciężyły Węgry 13:7 (5:5).
W składach reprezentacji w tych meczach nie odnaleziono nazwisk zawodników warszawskich.
Podobnie w meczach na Mistrzostwach Świata rozegranych w 1938 roku, gdzie reprezentacja Polski uzyskała następujące rezultaty:
Polska – Szwajcaria 2:9 (0:6)
Polska – Holandia 12:5 (5:1)
Polska – Czechosłowacja 10:12 (7:5)
Ta jedna wygrana z Holandią zapewniła nam 7 miejsce w Mistrzostwach na 10 startujących drużyn, ale jak widać po wyniku z Czechosłowacją mogło być lepiej. Również w Mistrzostwach Świata nie znalazł się w składzie reprezentacji Polski żaden z zawodników warszawskich. Bowiem powołany zawodnik AZS Warszawa Władysław Twardo nie uzyskał zwolnienia od swego pracodawcy. Tak, tak, takie to były czasy i zwyczaje.
W dwóch ostatnich przed wojną spotkaniach międzypaństwowych rozegranych w czerwcu 1939 roku reprezentacja Polski walczyła ze zmiennym powodzeniem. Najpierw w Warszawie ponownie uległa reprezentacji Węgier 12:17 (5:10), a następnie w Katowicach nasi reprezentanci pokonali Szwecję 8:6 (5:3). W obydwu tych spotkaniach wystąpiło 7 przedstawicieli AZS Warszawa.
Jeden z nich Władysław Twardo, który uczestniczył w obydwu spotkaniach, w każdym z nich zdobył bramkę. Natomiast najbardziej udane występy zanotował Henryk Kowalski, który w spotkaniu z Węgrami zdobył 5 bramek – najwięcej w przedwojennym meczu reprezentacyjnej 11-ki, do których dodał 2 bramki w meczu ze Szwecją.
Podsumowując występy reprezentacji Polski w piłce ręcznej 11-osobowej przed wojną, zostało rozegranych 8 oficjalnych spotkań, notując 3 zwycięstwa oraz 5 porażek.
Jako ciekawostkę warto odnotować, że w 1938 roku rozegrano również pierwsze Mistrzostwa Świata w piłce ręcznej 7-osobowej mężczyzn, w których reprezentacja Polski nie wystąpiła.
7-ka w wydaniu męskim, nie ciesząc się jeszcze większym zainteresowaniem w Polsce, nie przebiła się jeszcze do organizowania i udziału w oficjalnych rozgrywkach,
Udział warszawskich klubów w Mistrzostwach Polski w II Rzeczpospolitej
W dwudziestoleciu przed II wojną światową – jak już wspomniano w poprzednim odcinku – piłka ręczna kobiet i mężczyzn w różnych odmianach była uprawiana w 16 klubach, z czego w połowie z nich była to hazena, która tuż przed wojną wyparta została przez unowocześnioną wersję 7-osobową piłki ręcznej kobiet, z czasem zdobywającą coraz większą popularność zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn. 14 klubów posiadało zespoły piłki ręcznej 11-osobowej mężczyzn.
Jednoznacznie należy stwierdzić, że warszawskie zespoły kobiece bardziej spektakularnie zaznaczyły swój udział na sportowej arenie kraju, zdobywając:
2 tytuły Mistrza Polski (Polonia, AZS Warszawa)
5 tytułów Wicemistrza Polski (3 x AZS Warszawa, 1 x Grażyna, 1 x Legia)
2 brązowe medale (Polonia, AZS Warszawa)
O tytuł Mistrza Polski kobiet ubiegały się ogółem 4 warszawskie kluby.
Kluby ze stolicy nie osiągnęły w rozgrywkach męskich tyle miejsc na podium co panie, a w Mistrzostwach Polski Warszawa reprezentowana była tylko przez 2 kluby (AZS Warszawa, Warszawianka) zdobywając:
1 tytuł Wicemistrza Polski
1 brązowy medal
Sukcesy te były udziałem klubu AZS Warszawa.
Podsumowanie
Tabela 1 Podział medali Mistrzostw Polski w piłce ręcznej kobiet 1929 – 1939
Tabela 2 Podział medali Mistrzostw Polski w piłce ręcznej mężczyzn 1930 – 1939
Tabela 3 Podział medali Mistrzostw Polski w piłce ręcznej kobiet i mężczyzn łącznie 1929 – 1939
Medalową zdobycz i zdecydowanie pierwszą pozycję zarówno pod względem liczby zdobytych tytułów pierwszy w tej klasyfikacji Okręg Łódzki zawdzięcza przede wszystkim zespołom żeńskim.
Podobnie wysoką pozycję, jak w przypadku Okręgu Łódzkiego, Okręg Warszawski zawdzięcza paniom.
Paradoksalnie najsilniejszy, ale zdominowany przez piłkę ręczną mężczyzn, uprawianą w największej liczbie klubów, zrzeszających też największą liczbę zawodników Okręg Śląski, nie zdobył w okresie XX-lecia międzywojennego żadnego medalu w rozgrywkach kobiet …. bo w klubach śląskich, piłka ręczna w wydaniu kobiet – poza nielicznymi próbami – nie była uprawiana.
JOT.A
Źródła:
Teresa Drozdek-Małolepsza – Hazena i piłka ręczna kobiet w Polsce w latach 1925 – 1939
Robert Gawkowski – Encyklopedia klubów sportowych Warszawy i jej najbliższych okolic w latach 1918 – 39
Stanisław Jarecki – Rozwój piłki ręcznej na Śląsku. Część I (1925 – 1960)
Jan Korczak-Mleczko – Sto wydarzeń na 100-lecie piłki ręcznej w Polsce
Władysław Zieleśkiewicz – 100 lat polskiej piłki ręcznej
Kolegium: Wojciech Szkiela, Bogdan Tuszyński, Zygmunt Weiss – Pół wieku Akademickiego Związku Sportowego
Sport akademicki w relacjach i wspomnieniach – Wybór i opracowanie Ryszard Wryk