Z kart historii warszawskiej piłki ręcznej. Odcinek V – Lata czterdzieste – początek

22 czerwca 2020

Z kart historii warszawskiej piłki ręcznej

 

Odcinek V – Lata czterdzieste – początek

Stopniowo postępujące wycofywanie się wojsk niemieckich z terenów Polski, uwieńczone kapitulacją hitlerowskich Niemiec wg jednych historyków 8 maja – innych 9 maja 1945 roku stworzyło po ponad pięciu latach i ośmiu miesiącach działań wojennych nową sytuację.
Ostateczne rozstrzygnięcia zwycięskich aliantów – niestety bez naszego wpływu – przyniosły ustanowienie nowych granic Polski, a także zmianę stosunków społecznych i gospodarczych.
Jak się potocznie przyjęło mówić, cały naród z entuzjazmem przystąpił do odbudowy kraju. Jeszcze bardziej nośne stało się hasło „Cały naród buduje swoją stolicę”. I nie bez powodu.
Aby uzmysłowić skalę zniszczenia kraju, a wobec przedmiotu omawianych tu wydarzeń uwaga skupiona będzie przede wszystkim na obiektach sportowych w ogóle, a na obiektach sportowych Warszawy przede wszystkim.

Ciekawe wnioski płyną z analizy stanu infrastruktury sportowej po wojnie Warszawy i województwa warszawskiego na tle wybranych województw z największymi ośrodkami miejskimi wg stanu na 1 stycznia 1948 roku (znak minus oznacza obiekty wymagające remontu lub w budowie).

Obraz ten jest wykładnikiem skali zniszczenia sportowej substancji materialnej Warszawy.
Najciekawszym jest stan stadionów – a więc tych największych obiektów sportowych w porównaniu do tego typu obiektów w wybranych województwach z największymi miastami.

Znając obraz zniszczonej Warszawy, choćby z dokumentalnych migawek filmowych, można się zastanawiać nad fenomenem początków sportu w powojennej Warszawie. Już sam powrót ogromnej rzeszy dawnych, jak i nowych mieszkańców stolicy oraz wiara w odtworzenie normalnego życia w tym mieście każe z podziwem podchodzić do tych zarówno jednostkowych, jak i zbiorowych decyzji.

Z różnych źródeł można pozyskać informacje o spontanicznie wznawianych formach sportowych, najpierw w warunkach prymitywnych, ledwo przystosowanych np. do gier zespołowych.
Prym w tym wiedli – jak zwykle – co trzeba z uszanowaniem oddać – piłkarze. Ta dyscyplina zdominowała w latach okupacji konspiracyjne rozgrywki. Również w pierwszych latach po wojnie ta dyscyplina cieszyła się największym zainteresowaniem.
Niemniej jednak z dużą satysfakcją należy ocenić fakt, że doświadczeni działacze różnych gier zespołowych – w tym piłki ręcznej, bezzwłocznie przystąpili do działań organizacyjnych, umożliwiających start najbliższej im dyscypliny sportu. Jeszcze przed zdobyciem Berlina i upadku hitlerowskich Niemiec, w marcu 1945 roku działacze krakowscy przywrócili do życia pierwszy z okręgowych związków piłki ręcznej.
Jako że królewski Kraków szczęśliwie w znacznym stopniu ocalał, tam też zwołano walny zjazd przedstawicieli różnych województw i dokonano wyboru władz Polskiego Związku Piłki Ręcznej. Wypada w tym miejscu przypomnieć, że związek ten skupiał trzy dyscypliny:
– koszykówkę
– siatkówkę
– szczypiorniaka

Wybrano nowe władze, które miały kierować tymi właśnie dyscyplinami. Prezesem związku został doświadczony działacz krakowski, sędzia międzynarodowy – Zygmunt Nowak. Można uznać, że udział działaczy stolicy był w znacznym stopniu owocny, ponieważ ważne funkcje powierzono jej przedstawicielom:
– kapitanem sportowym szczypiorniaka został Witold Szeremeta, zaś
– kapitanem sportowym siatkówki Romuald Wirszyłło

Tak, tak z tymi nazwiskami można było się już zapoznać w II odcinku, ponieważ byli to członkowie zespołu wicemistrza Polski z 1938 roku – AZS-u Warszawa.

Mistrzostwa Polski  ‘1946

Wystarczyło zaledwie kilka miesięcy intensywnej pracy i działań organizacyjnych, które pozwoliły na zorganizowanie już w 1946 roku mistrzostw Polski zarówno kobiet, jak również mężczyzn.

Jako pierwsi, bo już na przełomie czerwca i lipca 1946 roku wystartowali mężczyźni w 11-ce.
Mistrzostwa – z udziałem czterech drużyn, które zakwalifikowały się do finału, rozegrane zostały od 30 czerwca do 2 lipca w Bydgoszczy z okazji 600-lecia miasta.
Pierwszymi mistrzami Polski zostali zawodnicy Kolejowego Klubu Sportowego Poznań, zespołu opartego głównie na znakomitych przed wojną koszykarzach.
Tytuł wicemistrza Polski w tych pierwszych po wojnie mistrzostwach zdobył AZS Warszawa. Zespół w znacznym stopniu oparty również na doskonałych wówczas koszykarzach, wśród których odnaleźć można  takie. nazwiska jak:
Bohdana Bartosiewicza, Władysława Maleszewskiego, Tadeusza Ulatowskiego, Henryka Jaźnickiego, Bolesława Popiołka, Władysława Drzewosowskiego czy Henryka Słyka.
Same znane nazwiska, niektóre wręcz legendarne.

Końcowa tabela finałowych spotkań o Mistrzostwo Polski

  1. KKS Poznań                   6:0       26:18
  2. AZS Warszawa              3:3       21:22
  3. ŁKS Łódź                        2:4       20:20
  4. Garbarnia Kraków         1:3       15:22

Wicemistrzowie Polski z 1946 roku szczypiorniści AZS Warszawa.
Źródło: Pół wieku AZS 1908 – 1958

Jak doniosło „Echo Krakowa” z lipca 1946 roku w Mistrzostwach Polski w 7-ce rozegranych w Łodzi z udziałem sześciu zespołów ostateczna klasyfikacja przedstawiała się następująco:

  1. KS Zryw Łódź
  2. AZS Warszawa
  3. KS Zjednoczone Łódź
  4. KS Warta Poznań
  5. KS Cracovia Kraków
  6. AZS Kraków

Pierwszymi mistrzyniami Polski zostały zawodniczki KS Zryw Łódź, ale jak widać panie AZS-u Warszawa zdobyły podobnie jak ich koledzy, zaszczytny tytuł Wicemistrzyń Polski.
Sukces ten reprezentantki AZS-u osiągnęły po dość nieoczekiwanej – jak ocenił cytowany dziennik – ale pewnej wygranej 6:3 (3:1) z innym zespołem łódzkim Zjednoczonymi Łódź.
W spotkaniu tym w zespole warszawskim wyróżniły się zdobywczyni bramek:
Kamecka – 3, Jaźnicka – 2, Kwaśniewska 1.
A oto skład wicemistrzowskiego zespołu:
Wanda Kasperkówna w bramce, J. Bąkowska, Aleksandra Englisch, Irena Jaźnicka,  Maria Kamecka, Maria Kwaśniewska-Koźmińska, St. Twardo, Winnicka.

Wicemistrzynie Polski z 1946 roku zespół AZS Warszawa od lewej: Bąkowska, Jaźnicka, English, Kasperkówna, Kwaśniewska-Koźmińska, Kamecka, Winnicka, Twardo.
Źródło: Pół wieku AZS 1908 – 1958

Warto przypomnieć, że w ostatnich Mistrzostwach Polski przed wojną w 1939 roku panie z warszawskiego AZS-u również zostały srebrnymi medalistkami za innym zespołem łódzkim HKS Znicz, o czym można było się dowiedzieć w I-ym odcinku.

Warto również wspomnieć, ze tytuły wicemistrzów Polski wywalczyły także inne zespoły warszawskiego AZS-u w grach sportowych:
– wicemistrzostwo w siatkówce kobiet
– wicemistrzostwo w siatkówce mężczyzn
oraz brązowy medal w koszykówce kobiet, a w zespole koszykarek można spotkać również nazwiska znane z piłki ręcznej.

Podsumowanie tego pierwszego po wojnie roku 1946, wypada zdecydowanie pozytywnie dla warszawskiej piłki ręcznej i w ogóle gier zespołowych – głównie za sprawą zespołów AZS-u Warszawa.

Przedstawione powyżej sukcesy drużyn warszawskiego AZS-u nie zamykają wszystkich sukcesów zespołów warszawskich. Uzupełniają je bowiem dwa tytuły mistrzowskie.
Społem (późniejsza Spójnia) Warszawa zdobyło mistrzostwo Polski w siatkówce mężczyzn. Natomiast najbardziej spektakularny sukces przypadł warszawskiej Polonii, która zdobyła pierwszy dla Warszawy – i to pierwszy po wojnie tytuł Mistrza Polski w piłce nożnej.

Rok 1947 nie przyniósł warszawskiemu szczypiorniakowi – czy jak często jeszcze się można spotkać w różnych źródłach, nawet w ówczesnej prasie – sukcesów.
W kronikach można odszukać jedynie fakt udziału w eliminacjach do Mistrzostw Polski w 11-osobowym szczypiorniaku męskiego zespołu AZS-u Warszawa, który startując w grupie I w Częstochowie zajął drugie miejsce za Pogonią Katowice, wyprzedzając Legion Częstochowa i Polonię Bydgoszcz, ale niestety nie zakwalifikował się do finałów.
W 4-zespołowych finałach rozegranych w Poznaniu zwyciężył AKS Chorzów, przed KKS Poznań, Pogonią Katowice oraz Wartą Poznań.

Finałowy turniej o Mistrzostwo Polski zespołów 7-osobowych kobiet rozegrany został w Łodzi, a końcowa tabela medalistek mistrzostw przedstawiała się następująco:

  1. ZWM Zryw Łódź
  2. KS Cracovia Kraków
  3. DKS Łódź

W zespole łódzkim występowało kilka zawodniczek, które wielokrotnie zdobywały ze swoim zespołem tytuł Mistrza Polski, wśród których wypada wymienić reprezentantki Polski:
– Zofię Filipiak-Woźniakiewicz – 7 tytułów (w tym 5 przed wojną w hazenie),
– Halinę Gruszczyńską – jak wyżej też 7 tytułów (w tym 5 w hazenie)
ale przede wszystkim absolutną rekordzistkę Jadwigę Głażewską – 10 tytułów (8 w hazenie).
Jadwiga Głażewska to jedna z tych postaci, która zasługuje na poświęcenie jej więcej miejsca, co nastąpi w jednym z kolejnych odcinków.

Zryw Łódź powtórzył sukces z 1946 roku, zdobywając ponownie tytuł Mistrza Polski.

Warto jednak zwrócić uwagę na skróty przed nazwą klubu. W 1946 roku KS Zryw Łódź oznaczało Klub Sportowy Zryw Łódź. W 1947 roku KS zamienione zostało na ZWM Zryw Łódź, co po rozwinięciu znaczyło Związek Walki Młodych Zryw Łódź. Jeszcze ciekawiej brzmi po rozwinięciu nazwa DKS – to Dziewiarski Klub Sportowy, jako że klub był z Łodzi.
Do sportu zaczęła wkraczać polityka.
Proces ten będzie się nasilał w następnych latach, o czym będzie można się przekonać w następnych odcinkach, jednak jedynie na tyle na ile będzie się to wiązało z zasadniczą tematyką przedstawianych materiałów.

Rok 1948 przyniósł wiele ważnych wydarzeń, nie tylko sportowych, ale również organizacyjnych.
Reprezentanci 16 klubów powołali ligowe rozgrywki mężczyzn, oczywiście zespołów 11-osobowych. Rozgrywki zaplanowane zostały w dwóch grupach – południowej i północnej.
Do grupy północnej zakwalifikowany został AZS Warszawa, z którym rywalizować miały:
Leopolia Opole, Warta Poznań, Zjednoczone Bydgoszcz, ŁKS Łódź, Ostrovia Ostrów Wlkp.
Jednak po jednym rozegranym meczu AZS wycofał się z rozgrywek, z bardzo prozaicznego powodu – braku środków finansowych.
Tytuł mistrzowski  w 4-zespołowym finale ponownie zdobył AKS Chorzów, przed Chrobrym Groszowice, Wartą Poznań oraz Leopolią Opole.
Ten tytuł, a także skład zespołów biorących udział w finałach, potwierdził dominację Śląska oraz nowej siły w polskim szczypiorniaku – Opolszczyzny, która będzie odgrywała coraz większą rolę w jedenastce.

Popisowy występ SKS Warszawa w Mistrzostwach Polski Kobiet

Trzecie po wojnie Mistrzostwa Polski kobiet, które rozegrane zostały w dniach 28 – 30 maja w Częstochowie, już na wstępie rozpoczęły się sensacją, ponieważ w rozgrywkach nie wziął udziału zespół Zrywu Łódź i tym samym nie obronił dwukrotnie zdobytego Mistrzostwa Polski.
Jak można odnaleźć w opracowaniu W. Zieleśkiewicza – „100 lat polskiej piłki ręcznej” ten sezon „był popisem SKS Warszawa”.
Tabela rozgrywek finałowych przedstawiała się następująco:

  1. SKS Warszawa                        6:0       17:1  !
  2. Cracovia Kraków                    4:2        9:3
  3. MKS Częstochowa                2:4        7:14
  4. Zryw Łódź                               0:6        0:15

Warto przyjrzeć się uważniej tej tabeli. SKS Warszawa w całych rozgrywkach stracił tylko jedną bramkę, zdobywając zaś (na boisku) dwanaście.
Zespołom zaliczono wygrane ze Zrywem wygrane walkowerem – wówczas walkower to 5:0.
Nazwa SKS Warszawa pojawiła się na sportowej mapie piłki ręcznej po raz pierwszy i …… ostatni. Do tego tematu jeszcze będzie okazja powrócić.

Poniżej skład mistrzowskiego zespołu SKS Warszawa:

Chojnacka, Daniel, Gogowska, Edyta Holfeier-Kozłowska, Barbara Kowalczyk, N. Morawska, Wanda Pachla, Wiesława Parszniak, Stefania Rogowska, Rybicka,  Socha, Janina Tkaczyk, J. Wiśniewska  –  Trener – Józef Pachla.

A tak na marginesie – przywołana powyżej pozycja Pana Władysława Zieleśkiewicza to prawdziwa „biblia” polskiej piłki ręcznej, z którą każdy uczestnik i sympatyk tej dyscypliny powinien obowiązkowo się zapoznać.

Pierwszy mecz reprezentacji Polski po wojnie

23 maja w Kristianstadt odbyło się pierwsze po blisko dziewięciu latach i pierwsze po wojnie spotkanie międzypaństwowe męskiej reprezentacji Polski, a przeciwnikiem – podobnie jak w 1939 roku była reprezentacja Szwecji, tylko wynik był diametralnie odmienny.
Mecz ten – stanowiący eliminacje do Mistrzostw Świata zakończył się wysoką porażką naszej jedenastki 4:19 (1:11). Zespół polski prowadził trener Józef Pachla, a w składzie zespołu nie znalazł miejsca żaden zawodnik warszawski.
Podobnie w składzie reprezentacyjnej jedenastki w Pucharze Bałkańskim zorganizowanym w Budapeszcie. Start reprezentacji Polski tym razem pod firmą Katowic nie był specjalnie udany. Odnotowaliśmy dwie porażki z Budapesztem A – 4:12 (2:6) oraz z Budapesztem B – 4:11 (3:5). Sukcesem natomiast zakończyło się ostatnie spotkanie z Zagrzebiem 7:4 (4:1).
Nasza jedenastka tym razem również wystąpiła pod wodzą trenera Józefa Pachli, trenera tegorocznych mistrzyń Polski – SKS Warszawa.

Reprezentacyjny zespół Polski w 11- ce – w takim składzie wystąpił pod wodzą trenera Józefa Pachli na Igrzyskach Bałkańskich w Budapeszcie 15 – 20 czerwca 1948 roku od lewej – H. Łobza, Helfener, Kałuża, J. Til, R. Gawol, P. Kulik, P. Langosz, M. Krawczyk, Paweł Til, Franciszek Toman, M. Więcek.
Źródło: Jan Korczak-Młeczko – Sto wydarzeń na 100-lecie piłki ręcznej w Polsce

W dniu 22 listopada 1948 roku odbyło się w Krakowie Walne Zebranie Polskiego Związku Piłki Ręcznej (zrzeszającego nadal trzy związki), na którym zapadły dwie ważkie decyzje: uchwalono przeniesienie siedziby Związku do Warszawy oraz dokonano wyboru nowych władz. Prezesem został przedstawiciel Głównego Urzędu Kultury Fizycznej Zygmunt Nawrocki. W składzie Zarządu znaleźli się również przedstawiciele Warszawy. Wiceprezesem został Władysław Maleszewski, kapitanem sportowym siatkówki ponownie Romuald Wirszyłło zaś referentem prasowym redaktor Witold Szeremeta. Funkcję wiceprezesa powierzono też znanemu później redaktorowi Stefanowi Rzeszotowi (który z czasem poświęcił się innej dyscyplinie).

W dniu 22 listopada 1948 roku odbyło się w Krakowie Walne Zebranie Polskiego Związku Piłki Ręcznej (zrzeszającego nadal trzy związki), na którym zapadły dwie ważkie decyzje: uchwalono przeniesienie siedziby Związku do Warszawy oraz dokonano wyboru nowych władz. Prezesem został przedstawiciel Głównego Urzędu Kultury Fizycznej Zygmunt Nawrocki. W składzie Zarządu znaleźli się również przedstawiciele Warszawy. Wiceprezesem został Władysław Maleszewski, kapitanem sportowym siatkówki ponownie Romuald Wirszyłło zaś referentem prasowym redaktor Witold Szeremeta. Funkcję wiceprezesa powierzono też znanemu później redaktorowi Stefanowi Rzeszotowi (który z czasem poświęcił się innej dyscyplinie).

Podsumowanie

Podsumowując pierwsze trzy powojenne lata należy ocenić jako bardzo udane mimo wyjątku: roku 1947, kiedy to żaden z warszawskich zespołów nie znalazł się na podium.
Na konto sukcesów warszawskiej piłki ręcznej złożyły się:
– w roku 1946 dwa tytuły wicemistrzowskie AZS-u Warszawa: w 7-ce kobiet oraz w 11-ce mężczyzn, przy czym srebrny medal jedenastki AZS-u był ostatnim medalem wywalczonym przez zespół warszawski do końca historii tej odmiany piłki ręcznej w Polsce, czyli do roku 1966, a w ogóle ostatnim medalem zespołu męskiego na blisko pół wieku;
– w roku 1948  zdobyty przez reprezentanta stolicy: pierwszy po wojnie, pierwszy w 7-osobowej piłce ręcznej kobiet (po okresie hazeny) tytuł Mistrza Polski, a zdobył go nowy klub SKS Warszawa.

Sportowymi wydarzeniami roku 1948 były Igrzyska Olimpijskie w Londynie i pierwszy po wojnie medal olimpijski wywalczony przez Polaka – boksera Aleksego Antkiewicza oraz inauguracja kolarskiego Wyścigu Pokoju Warszawa – Praga i Praga – Warszawa, imprezy która przez następne lata będzie elektryzowała nie tylko sympatyków kolarstwa i sportu w ogóle, w naszym kraju.

 

JOT.A

 

Źródła:

Jerzy Gaj – Wychowanie fizyczne i sport w Polsce Ludowej

Stanisław Jarecki – Rozwój piłki ręcznej na Śląsku. Część I (1925 – 1960)

Jan Korczak-Mleczko – Sto wydarzeń na 100-lecie piłki ręcznej w Polsce

Władysław Zieleśkiewicz – 100 lat polskiej piłki ręcznej

Kolegium: Wojciech Szkiela, Bogdan Tuszyński, Zygmunt Weiss – Pół wieku Akademickiego Związku Sportowego

Komitet Redakcyjny: Arkadiusz Brzezicki, Stanisław Drążdżewski, Janusz Podoski, Stanisław Romański – Księga sportu polskiego 1944 – 1974

Praca zbiorowa pod redakcją Kajetana Hądzelka i Krzysztofa Zuchory – Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie 1929/1930 – 2009/2010 KSIĘGA PAMIĄTKOWA

Sport akademicki w relacjach i wspomnieniach – Wybór i opracowanie Ryszard Wryk

Wikipedia: w „Klub Sportowy Spójnia Warszawa”

Joma