Z kart historii warszawskiej piłki ręcznej
Odcinek VII – Wielkiej zmiany ciąg dalszy 1953 – 1954
W 1952 roku miały jeszcze miejsce dwa wydarzenia mające duży wpływ na dalszy rozwój i kondycję polskiej piłki ręcznej.
Po pierwsze – była okazja gościć dwóch trenerów z NRD (Niemieckiej Republiki Demokratycznej). Rekomendacja jaka wypłynęła w trakcie tej wizyty, miała wpływ na decyzję o wprowadzeniu rozgrywek centralnych w piłce ręcznej 11-osobowej kobiet.
Tak więc kobiety miały okazję przystąpić w roku 1953 do rozgrywek o Mistrzostwo Polski na dużych boiskach.
Dzisiaj z perspektywy lat wiadomo, że rozwój piłki ręcznej poszedł w zupełnie inną stronę. To właśnie 7-ka zdominowała piłkę ręczną i to zarówno męską jak i kobiecą. Dzięki swojej technice, szybkości, dynamice, taktyce i wielu innym cechom stała się grą nowoczesną i przez kilka dziesiątków lat imponowała rozwojem ewolucyjnym, stając się dyscypliną nadzwyczaj atrakcyjną i w wielu krajach niewiele ustępuje tym najbardziej popularnym sportom.
Ale wówczas jeszcze nie dla wszystkich było to tak oczywiste i stwarzało dylematy trudne do rozstrzygnięcia, jaką drogę należy wybrać.
Po drugie zapadła naprawdę doniosła decyzja o rozdzieleniu trzech dyscyplin tworzących wcześniej – trywialnie mówiąc od zarania dziejów:
Polski Związek Palanta i Gier Ruchowych
Polski Związek Gier Ruchowych
Warszawski Okręgowy Związek Gier Sportowych
Polski Związek Gier Sportowych
Polski Związek Piłki Ręcznej (przed wojną)
Polski Związek Piłki Ręcznej (po wojnie)
Polski Związek Koszykówki Siatkówki i Szczypiorniaka
Społeczna Sekcja Koszykówki Siatkówki i Szczypiorniaka GKKF
Społeczna Sekcja Koszykówki Siatkówki i Piłki Ręcznej GKKF
Jak łatwo obliczyć dopiero za dziesiątym podejściem piłka ręczna uzyskała pełną autonomię, dzięki której powstała:
Społeczna Sekcja Piłki Ręcznej GKKF, na czele której stanął właściwy człowiek na właściwym na tamte czasy miejscu – Mieczysław Kamiński, działacz Stołecznego Komitetu Kultury Fizycznej, później ceniony i zasłużony działacz naszej dyscypliny, jedna z najbardziej znanych i popularnych postaci polskiej piłki ręcznej:
– nauczyciel akademicki Zakładu Gier Sportowych warszawskiej AWF
– pierwszy po wojnie sędzia międzynarodowy piłki ręcznej
– wieloletni trener zespołów piłki ręcznej AZS AWF
– autor podręczników piłki ręcznej
Swoją funkcję pełnił do kolejnej reorganizacji sportu w Polsce w roku 1957. Tej postaci nie sposób nie poświęcić więcej należnego miejsca.
Pozostałe dwie dyscypliny: koszykówka i siatkówka również rozpoczęły samodzielny byt.
Ta zmiana z pewnością z zadowoleniem została przyjęta przez każdą z dyscyplin, jednak z pewnością największe powody do zadowolenia miało środowisko piłki ręcznej, ponieważ ta dyscyplina z całej trójki była traktowana najbardziej peryferyjnie, zdominowana przez dwie pozostałe.
Oczywiście za piłką ręczną najmniej przemawiały dotychczasowe wyniki, co wywarło wysoce negatywny wpływ na rozwój kontaktów międzynarodowych, co wpływało na rozwój dyscypliny, brak rozwoju na pozycję piłki ręcznej na tle pozostałych gier i w ten sposób kółko się zamykało. Niewątpliwie zaistniała zmiana tworzyła nowe warunki rozwoju.
Na początku 1953 roku miało miejsce ważne wydarzenie, które będzie rzutowało na dalszą historię naszego kraju i polskiego sportu. Jednak ten moment – śmierć Stalina miał kolejne implikacje, z których pierwszą była zmiana nazwy miasta najsilniejszego okręgu przemysłowego kraju, a także stolicy najsilniejszego okręgu piłki ręcznej – Katowic, które zostało przemianowane na Stalinogród, ale jeszcze większym dziwolągiem językowym była zmiana nazwy województwa na ….. stalinogrodzkie. To apogeum zmian nazw, mających wpływ na odbiór wydarzeń nie tylko sportowych. Te zmiany przetrwały bez mała pięć lat.
Wracając do wydarzeń sportowych wypada zacząć od rozgrywek o Mistrzostwo Polski.
Mistrzostwa Polski w 11-ce mężczyzn
Do rozgrywek zespołów męskich zgłosiły się 24 zespoły, które w I-ej fazie rozgrywały mecze systemem pucharowym.
Na podstawie wyników ostatniej dwunastki zespoły zostały podzielone na dwie szóstki grające o miejsca I – VI i VII – XII.
W ostatnim spotkaniu o wejście do pierwszej szóstki reprezentant stolicy zespół AZS AWF Warszawa nieznacznie uległ Gwardii Gdańsk (późniejsze Wybrzeże) 6:7.
Tytuł Mistrza Polski zdobył po raz siódmy z rzędu (i …..ostatni) zespół AZS Budowlani Chorzów, który wyprzedził Stal Kuźnia Raciborska i AZS Katowice.
Tabela trzech pierwszych zespołów Grupy B
1. Spójnia Katowice (późniejsza Sparta) 20:0 114:70
2. Włókniarz Łódź (późniejszy ŁKS) 13:7 93:67
3. AZS – AWF Warszawa 11:9 73:75
AZS – AWF zajął IX miejsce, natomiast pierwsze dwa zespoły z grupy B i pierwszych sześć z grupy A utworzyło I-ą Ligę Państwową w roku 1954.
AZS – AWF Warszawa pierwszym Mistrzem Polski kobiet w 11-ce
Wśród dwunastu zespołów, które zgłosiły się do rozgrywek zespół warszawski wyprzedził koalicję klubów śląskich oraz Cracovię Kraków i AZS Poznań, tracąc w całych rozgrywkach tylko 2 punkty, co obrazuje poniższa tabela.
- AZS – AWF Warszawa 18:2 53:21
- Górnik Świętochłowice 12:8 41:24
- AKS Budowlani Chorzów 10:10 39:40
- Cracovia Kraków 9:11 40:41
- Ruch Unia Chorzów 9:11 33:36
- AZS Poznań 1:19 20:66
To tak naprawdę pierwszy tej rangi tytuł Mistrza Polski wywalczony przez warszawski zespół. I znów panie miały pierwszeństwo, tym razem podwójne bo wywalczone w konkurencji przeprowadzonych po raz pierwszy rozgrywek żeńskich 11-tek.
Tradycyjnie pora zaprezentować skład mistrzowskiego zespołu:
W bramce: Alfreda Ograbek i Magdalena Kwiatkowska – Danuta Blejarska, Ryszarda Dąbek, Irena Dziak, Romualda Gruszczyńska, Krystyna Hajec, Maria Hamerlak, Aldona Jawłowska, Janina Krakowska-Flont, Sonia Kruczek, Alicja Należyta, Wiesława Parszniak, Maria Spryś, Halina Wleklińska – Trener Józef Pachla (jakżeby inaczej).
W zespole występowało kilka gwiazd, w tym dwie pierwszej wielkości: Alfreda Ograbek w bramce oraz motor napędowy drużyny Romualda Gruszczyńska.
Tym dwóm postaciom należy poświęcić więcej miejsca.
Alfreda Ograbek w sezonie 1953 niejako „gościnnie” wystąpiła w zespole warszawskiego AZS-AWF-u, przyczyniając się do zdobycia przez ten zespół tytułu mistrzowskiego.
Niemal etatowa 16-krotna (na 28 spotkań) bramkarka reprezentacji Polski w latach 1953 – 1961. Zagrała zarówno w pierwszym, jak i w ostatnim meczu polskiej żeńskiej 11-ki, zawsze stanowiąc jej silny punkt.
Romualda Gruszczyńska też niejako „gościnnie” w zespole piłki ręcznej mistrzowskiego AZS-AWF-u. Jedna z najwspanialszych postaci tego klubu w historii, (zostanie jej poświęcone więcej miejsca w jednym z następnych odcinków). Podobnie jak Krystynie Hajec.
Z innych wyróżniających się zawodniczek należy wymienić: Danutę Blejarską, Sonię Kruczek oraz Wiesławę Parszniak, dla której był to trzeci tytuł Mistrza Polski (dwa poprzednie w 7-ce z zespołem Spójni Warszawa).
Te trzy zawodniczki wraz z Romualdą Gruszczyńską oraz bramkarką Alfredą Ograbek wystąpią w dwóch najbliższych meczach debiutującej reprezentacyjnej 11-ki w 1953 roku (o czym poniżej).
Pierwsze mecze międzypaństwowe reprezentacji Polski kobiet po wojnie
Nowe władze związkowe podjęły decyzję o udziale reprezentacji Polski na początku lipca w Turnieju Bukaresztańskim. Z tymi występami powstało nieco zawirowań. Pewne źródła relacjonując występy naszego zespołu posługują się nazwą Warszawa. Jednak mecze te zostały uwzględnione w oficjalnych statystykach polskiej piłki ręcznej jako oficjalne występy reprezentacji.
Dla porządku i skorzystania z dostępnych źródeł nasz zespół prezentuje się na zachowanej fotografii z emblematem warszawskiej syrenki na piersiach, czego bardziej wnikliwi mogą się dopatrzyć, co w żadnej mierze nie podważa uznania tych spotkań w rejestrze reprezentacji.
Były to pierwsze mecze reprezentacji Polski od czasów hazeny. Pierwsze po blisko 18 latach, pierwsze po wojnie. Ten zaszczyt debiutu przypadł reprezentacyjnej 11-ce, w pierwszym roku jej debiutu na krajowych boiskach. Może się wydawać to nieprawdopodobne, ale przez cały kilkunastoletni okres panowania na naszych boiskach 7-ki nie dane było do tego czasu rozegranie żadnego spotkania międzypaństwowego.
Satysfakcją były te mecze również dla pierwszych mistrzyń kraju zawodniczek warszawskiego AZS AWF-u, z których pięć znalazło się w składzie na te spotkania:
Alfreda Ograbek w bramce, Danuta Blejarska, Romualda Gruszczyńska, Sonia Kruczek, Wiesława Parszniak.
Do pełni szczęścia zabrakło zwycięstw. Jednak uzyskane wyniki należy ocenić pozytywnie.
W pierwszym meczu z Rumunią jedna bramka zadecydowała o porażce.
Wynik 0:1 (0:0).Szkoda, że naszym paniom nie udało się przynajmniej raz umieścić piłki w bramce przeciwniczek. Jednak tylko jedna stracona bramka – i to na 8 minut przed końcem meczu, należy zaliczyć na plus. Tak na marginesie Alfreda Ograbek obroniła w tym meczu rzut karny, co także w męskiej 11-ce uchodziło za duży wyczyn.
W drugim meczu Polki zanotowały porażkę z Niemkami z NRD 3:7 (1:4), ale przeciwnik teoretycznie był dużo silniejszy natomiast wszystkie trzy bramki zdobyły warszawianki.
Pierwszą bramkę w historii polskiej piłki ręcznej zdobyła Romualda Gruszczyńska jeszcze przed przerwą, po przerwie drugą. Bramkę zdobyła też Wiesława Parszniak.
Z kronikarskiego obowiązku wypada poinformować, że turniej wygrała dość nieoczekiwanie reprezentacja Rumunii, która pokonała NRD 5:4 (2:3).
Warto też odnotować, że kierownictwo tych historycznych występów reprezentacji sprawowali warszawscy działacze: Mieczysław Kamiński i Władysław Twardo, zaś funkcję trenera pełnił Jerzy Til.
Okno na świat zostało otwarte, ale na następne mecze reprezentacji Polski trzeba będzie poczekać prawie dwa lata. (na pierwszy mecz 7-ki niemal 3 i pół roku).
Rok 1953 to czas ostatecznego pożegnania z nazwą szczypiorniak. W powszechnym użytku utrwalała się nazwa piłka ręczna.
W styczniu 1954 roku odbyły się inauguracyjne Mistrzostwa Świata w 7-osobowej piłce ręcznej mężczyzn, w których konsekwentnie nie wzięła udziału reprezentacja Polski.
Reprezentacje Polski zamiast oficjalnych konfrontacji międzypaństwowych rozegrały w sezonie wakacyjnym pod firmą miast, serie spotkań z drużynami zaprzyjaźnionych krajów socjalistycznych: Węgier i Czechosłowacji. W składach tych zespołów brak jest nazwisk reprezentantek i reprezentantów Warszawy.
Sezon rozgrywek krajowych w roku 1954 rozpoczął się od Pucharu Miast z udziałem reprezentacji Warszawy, które wystartowały w grupie północnej.
Oto tabele tych rozgrywek:
Mężczyźni Kobiety
1. Poznań 4:2 28:26 1. Warszawa 4:0 11:4
2. Gdańsk 3:3 22:20 2. Gdańsk 2:2 4:7
3. Warszawa 3:3 18:21 3. Poznań 0:4 4:8
4. Łódź 2:4 20:21
Nie udało się ustalić dalszych rezultatów tych rozgrywek.
Mistrzostwa Polski w 11-ce kobiet i mężczyzn
Mistrz Polski kobiet z 1953 roku AZS AWF Warszawa niestety nie obronił tytułu mistrzowskiego. Co gorsza nie obronił nawet miejsca na podium. Oto tabela rozgrywek 1954 roku:
1. Górnik Świętochłowice 16:4 34:13
2. Stal Kościuszko Chorzów 16:4 45:22
3. Budowlani Gogolin 13:7 54:14
4. AZS AWF Warszawa 10:10 38:29
5. AKS Chorzów 5:15 23:35
6. AZS Poznań 0:20 9:70
Wśród mężczyzn przedstawiciel Warszawy nie brał udziału w walce o tytuł Mistrza Polski. Tytułu Mistrza Polski nie obronił 7-krotny zdobywca tego tytułu AKS Chorzów, który tym razem musiał się zadowolić tytułem wicemistrzowskim i na tron mistrzowski w 11-ce już nigdy nie powrócił.
Warto więc temu zespołowi poświęcić nieco uwagi, na którą z pewnością zasługuje.
AKS Chorzów to zespół braci Jerzego i Pawła Tilów, którzy mają na swoim koncie po siedem tytułów Mistrza Polski, ponadto również ze względu na swoje osiągnięcia trenerskie (przede wszystkim Jerzy Til) byli szczególnie zasłużonymi postaciami zarówno śląskiej, jak i polskiej piłki ręcznej.
Tyle samo tytułów zdobyli też niektórzy inni zawodnicy tej drużyny: Henryk Faber, Emanuel Toman i Franciszek Toman.
Jerzy i Paweł Tilowie oraz Franciszek Toman to reprezentanci Polski.
Dla porządku – tytuł po raz pierwszy wywalczyła Stal Kuźnia Raciborska, która powtórzyła ten wyczyn za dwa lata.
We wrześniu tego roku w przeprowadzono rozgrywki o wejście do I-ej Ligi 11-ki mężczyzn, w których uczestniczył zespół AZS AWF Warszawa. Przyniosły one następujące rezultaty:
1. Krowodrza Kraków 8:4 41:39
2. AZS Wrocław 6:6 46:48
3. LZS Szczepanowice 5:7 51:48
4. AZS AWF Warszawa 5:7 37:48
Do I-ej Ligi awansowały …… trzy pierwsze zespoły. Reprezentant Warszawy AZS AWF niestety ponownie zanotował nieudane podejście, przegrywając minimalnie awans do powiększonej I-ej Ligi.
Jubileuszowa impreza centralna.
W lipcu roku 1954 (informacja dla młodszych czytelników – historia Polski Ludowej rozpoczynała się 22 lipca 1944 roku od Manifestu PKWN) dla uczczenia 10-lecia Polski Ludowej w Warszawie i we Wrocławiu odbyła się II Ogólnopolska Spartakiada Sportowa.
W programie znalazło się jedenaście dyscyplin sportowych oraz …….. uwaga !!! oceniano wykonanie masowych pokazów gimnastycznych.
Piłka ręczna nie znalazła się w programie tej wielkiej, masowej imprezy.
Debiut nastąpił dopiero dziesięć lat później w roku 1964, ale impreza zdążyła zmienić nazwę i charakter. III Centralna Spartakiada została przeprowadzona w 13 dyscyplinach, w różnych miastach i różnych terminach. Ale to nie był jeszcze koniec wielkiej zmiany.
Wcześniej w dniach 24 – 26 czerwca 1954 roku zainaugurowano w ramach innej imprezy masowej – Centralnej Spartakiady w Poznaniu rozgrywki dla szkół ponadpodstawowych, w których wystartowały bez powodzenia zespoły reprezentujące:
– dziewczęta – Warszawa Miasto
– chłopców – Warszawa Województwo
zajmując w obydwu kategoriach 6 (ostatnie miejsca).
Zwycięskimi zespołami okazały się odpowiednio: wśród dziewcząt Katowice (Stalinogród), a wśród chłopców Kraków.
Jak się okazało rok 1954 to nie był dobry rok dla warszawskiej piłki ręcznej.
Sportowym wydarzeniem omawianych lat były Mistrzostwa Europy w Boksie w 1953 roku rozgrywane w warszawskiej Hali Gwardii, które zakończyły się niebywałym sukcesem polskich bokserów, którzy zdobyli:
– 5 złotych, 2 srebrne i 2 brązowe medale, niezwykle entuzjastycznie przyjęte przez całe społeczeństwo.
Złota era polskiego boksu stała się faktem.
JOT.A
Źródła:
Jerzy Gaj – Wychowanie fizyczne i sport w Polsce Ludowej
Stanisław Jarecki – Rozwój piłki ręcznej na Śląsku. Część I (1925 – 1960)
Jan Korczak-Mleczko – Sto wydarzeń na 100-lecie piłki ręcznej w Polsce
Maria Rotkiewicz – AZS-AWF Warszawa 1949 – 2009
Władysław Zieleśkiewicz – 100 lat polskiej piłki ręcznej
Kolegium: Wojciech Szkiela, Bogdan Tuszyński, Zygmunt Weiss – Pół wieku Akademickiego Związku Sportowego
Komitet Redakcyjny: Arkadiusz Brzezicki, Stanisław Drążdżewski, Janusz Podoski, Stanisław Romański – Księga sportu polskiego 1944 – 1974
Praca zbiorowa pod redakcją Kajetana Hądzelka i Krzysztofa Zuchory – Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie 1929/1930 – 2009/2010 KSIĘGA PAMIĄTKOWA