Z kart historii warszawskiej piłki ręcznej
Odcinek XI – Wielkie otwarcie na Świat
Jeszcze jesienią 1956 roku uchwała Głównego Komitetu Kultury Fizycznej określiła kierunki demokratyzacji sportu w Polsce (Ludowej), wśród których istotną rolę stanowiło przywrócenie związków sportowych i nadanie im osobowości prawnej.
Na bazie tej uchwały w listopadzie 1956 roku na sesji wyjazdowej Sekcji Piłki Ręcznej GKKF we Wrocławiu powołano komisję statutową, której zadaniem było stworzenie statutu nowego Polskiego Związku Piłki Ręcznej.
Ostatecznie w listopadzie 1957 roku Walny Zjazd Delegatów zatwierdził statut oraz nazwę, która od tego momentu brzmi niezmiennie: Związek Piłki Ręcznej w Polsce.
Prezesem ZPRP został pierwszy powojenny Prezes Związku Zygmunt Nowak z Krakowa, który zmienił na tym miejscu dotychczasowego sternika polskiej piłki ręcznej Mieczysława Kamińskiego.
Mieczysław Kamiński sprawował ten urząd przez ostatnie cztery lata przeprowadzając polską piłkę ręczną przez najtrudniejszy chyba okres przemian i ewolucji w historii tej dyscypliny, piastując tą funkcję najdłużej ze wszystkich dotychczasowych prezesów, wliczając w to również okres przed wojną. Sylwetka tej niezwykle cenionej i lubianej postaci została szerzej omówiona w odcinku nr 7.
W przyszłości będzie On również sprawował przez wiele lat ważne funkcje w Związku Piłki Ręcznej w Polsce, pełniąc w wielu kadencjach funkcje Wiceprezesa, a najbliższe były mu sprawy sędziowskie. W 1957 roku Mieczysław Kamiński jako pierwszy w historii polskiej piłki ręcznej ukończył wraz z Zygmuntem Końcą kurs sędziowski w Pradze, zdobywając tytuł sędziego międzynarodowego z uprawnieniami IHF.
Jego działalność na rzecz polskiej piłki ręcznej oraz działalności w jej strukturach organizacyjnych została uhonorowana przyznaniem w roku 1988 temu zasłużonemu działaczowi pierwszego w historii tytułu Prezesa Honorowego ZPRP.
Tę najważniejszą reorganizację polskiej piłki ręcznej, poprzedziły równie ważne dla naszej dyscypliny wydarzenia. Wcześniej jednak o rozgrywkach krajowych.
Już od dwóch lat funkcjonował ujednolicony system rozgrywek o Mistrzostwo Polski, które miały być rozgrywane zarówno dla zespołów 7-osobowych, jak i 11-osobowych wśród kobiet i mężczyzn, a także w kategoriach juniorek i juniorów.
Mistrzostwa Polski w 7-ce mężczyzn i kobiet (zimowe)
Wśród zespołów żeńskich stolica jak zwykle była reprezentowana przez AZS AWF Warszawa, ponownie awansując do pierwszej czwórki. Jednak podobnie też jak bywało już w poprzednich latach, warszawianki uplasowały się na czwartym miejscu.
- Cracovia Kraków 6:0 18:12
- Stal Kościuszko Chorzów 4:2 13:13
- Górnik Sośnica 2:4 14:14
- AZS AWF Warszawa 0:6 15:20
Warszawę w tym roku wśród zespołów męskich reprezentował zespół Startu Warszawa, kolejny nowy klub stołeczny – z pionu spółdzielczego, na bazie którego powstał później zespół SKS Warszawianka, ale w swojej II grupie terytorialnej zajął czwarte miejsce na sześć zespołów i nie zakwalifikował się do 4-zespołowego finału, w którym po raz trzeci z rzędu zwyciężyła, zdobywając Mistrzostwo Polski Sparta Katowice.
Mistrzostwa Polski w 11-ce kobiet i mężczyzn
Mistrza Polski kobiet sprzed czterech lat AZS AWF Warszawa zabrakło wśród zespołów I-ligowych i nie zastąpił go żaden warszawski klub.
Tytuł Mistrza Polski wywalczył po raz pierwszy zespół Stali Kościuszko Chorzów przed Cracovią Kraków. W składzie zespołu chorzowskiego można odnaleźć byłą reprezentantkę mistrzowskiego zespołu AZS AWF Warszawa i reprezentantkę Polski z 1953 roku Sonię Kruczek-Suską (żonę wielokrotnego reprezentanta Polski Jana Suskiego)
Mistrzostwo Polski wśród męskich 11-tek zdobył po raz pierwszy późniejszy wielokrotny Mistrz Polski zarówno w jedenastce, jak i w siódemce Śląsk Wrocław przed duetem śląskim: AZS-em i Spartą Katowice, dla której był to ostatni medal w 11-ce. Klub ten przestawił się na 7-kę, którą zdominował w kolejnych latach.
Przedstawiciel Warszawy SKS Varsovia zakończył ligowe rozgrywki na 10-ej pozycji, utrzymując się wśród zespołów I-gowych, ale w następnym roku zrezygnował z udziału w rozgrywkach 11-ki, poświęcając się – choć pod zmienioną firmą odmianie 7-osobowej.
Spotkania międzynarodowe zespołów 11-osobowych
Po odblokowaniu w roku 1955 kontaktów międzynarodowych rok 1957 przyniósł kolejne ożywienie spotkań międzynarodowych naszych reprezentacji.
Mężczyźni
W maju 1957 roku męska reprezentacja Polski w 11-ce rozegrała w Austrii dwa spotkania. Pierwsze z nich zakończyło się porażką naszego zespołu 14:16 prowadzącego do przerwy (8:6). Natomiast drugie spotkanie pod firmami Styria – Polska zakończyło się naszym zwycięstwem 8:6 (5:4) (nie uwzględnione w rejestrze oficjalnych spotkań reprezentacji).
To drugie spotkanie w Grazu zostało rozegrane, co było ewenementem, przy świetle elektrycznym (oczywiście na boisku otwartym).
30 czerwca nasza męska reprezentacja odniosła w Opolu sensacyjne zwycięstwo nad NRD 18:12 (10:5) – była to pierwsza wygrana w historii z tym rywalem. Dla przypomnienia – w dwóch poprzednich latach reprezentacja Polski dwukrotnie zdecydowania przegrała z tym rywalem, ale tym razem sprawdziło się znane powiedzenie „do trzech razy sztuka”.
W październiku, na koniec sezonu mężczyźni ulegli w Budapeszcie Węgrom 8:12 (4:6).
Kobiety
Natomiast nasze panie sensacyjnie zremisowały w tym samym dniu 3:3 (1:1) z reprezentacją Węgier i był to drugi remis w 1957 roku.
Wcześniej nasza żeńska reprezentacja w maju zremisowała w Wiedniu z Austrią 4:4 (2:2).
Te dwa remisy przedzieliła sromotna porażka w Opolu z reprezentacją NRD 0:7 w dniu, w którym panowie niespodziewanie pokonali 11-kę NRD 18:12.
W spotkaniach zespołów reprezentacyjnych w 11-ce, zarówno kobiet jak i mężczyzn brak akcentów warszawskich
Spotkania międzynarodowe zespołów 7-osobowych
Mężczyźni
Reprezentacja Polski mężczyzn przygotowania do zaplanowanych w roku1958 Mistrzostw Świata w 7-ce, rozpoczęła już na początku 1957 roku biorąc udział w międzynarodowym turnieju, którego organizatorem w Zagrzebiu była Jugosławia.
Reprezentacja Polski rozegrała tam trzy spotkania. Najpierw występując w grupie A osiągnęła dwa zwycięstwa:
Polska – Jugosławia B 21:13 (13:4)
Polska – Austria 12:9 (4:8)
W meczu o pierwsze miejsce reprezentacja Polski niestety przegrała z Jugosławią A 5:7 (2:3), zajmując drugie miejsce w turnieju.
Niemniej jednak ten debiutancki występ naszej reprezentacji w 7-ce mężczyzn został uznany jako bardzo udany.
W reprezentacyjnej 7-ce na tym turnieju wystąpił reprezentant Varsovii Michał Pisula, wówczas jeszcze junior, później podpora ligowego zespołu Warszawianki.
Mistrzostwa Świata Kobiet w piłce ręcznej 7-osobowej
Panie, który swój reprezentacyjny debiut w 7-ce miały za sobą już w końcu 1956 roku – dla przypomnienia dwie porażki z Czechosłowacją – tym razem „z marszu” znów jako pierwsze przystąpiły do najważniejszej imprezy roku: rozgrywanych też po raz pierwszy Mistrzostw Świata Kobiet w 7-ce.
Do mistrzostw zgłosiło się 9 zespołów podzielonych na trzy grupy.
Polska startując w grupie C zanotowała dwie porażki:
Polska – Jugosławia 3:11 (0:5)
Polska – NRF 4:7 (1:3)
Zajmując trzecie miejsce w grupie C reprezentacja Polski wystartowała w grupie zespołów walczących o miejsca 7 – 9, gdzie odniosła dwa zwycięstwa, plasując się ostatecznie na miejscu 7-ym, co wypada przyjąć z umiarkowanym zadowoleniem, ale biorąc pod uwagę system rozgrywek i silne przeciwniczki w grupie eliminacyjnej można ocenić pozytywnie.
Wyniki II-ej fazy rozgrywek:
Polska – Rumunia 3:0 (1:0)
Polska – Szwecja 4:1 (4:0)
Dzisiaj takie wyniki z tymi rywalkami zaakceptowalibyśmy w ciemno!
Tytuł pierwszych Mistrzyń Świata wywalczyły bezapelacyjnie nasze rywalki z grudnia 1956 roku Czechosłowaczki, wygrywając wszystkie spotkania.
W uzupełnieniu: w 1957 roku wystartowały też rozgrywki miast o Puchar Europy zespołów 7-osobowych mężczyzn, w których zwyciężył też przedstawiciel Czechosłowacji – zespół Pragi.
Polskę bez większego powodzenia reprezentowało miasto Chorzów.
Rok 1958 rozpoczął się od Walnego Zjazdu Związku Piłki Ręcznej w Polsce, na którym na wniosek Okręgu Śląskiego przyjęto uchwałę w sprawie powołania rozgrywek ligowych systemem jesień – wiosna, co było wyraźnym krokiem wprzód na drodze rozwoju polskiej piłki ręcznej:
I i II Liga w 11-ce mężczyzn
I Liga w 7-ce mężczyzn
I Liga w 11-ce kobiet
I Liga w 7-ce kobiet
Ostatecznie rozgrywki ligowe w 7-osobowej żeńskiej piłce ręcznej nie zostały powołane, co na kilka lat skutecznie zahamowało dynamiczny rozwój i postęp zdobywającej coraz większą popularność w Europie 7-osobowej piłki ręcznej nie tylko kobiet.
Zimowe Mistrzostwa Polski w 7-ce (w hali)
Zanim rozgrywki ligowe stały się faktem, tradycyjnie sezon rozpoczął się od Zimowych Mistrzostw Polski zespołów 7-osobowych w hali zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet.
Mężczyźni
Rozgrywki zespołów męskich rozpoczął się od spotkań w czterech grupach półfinałowych. Reprezentantem stolicy w grupie I-ej rozgrywanej w Warszawie był zespół Varsovii, który na tym etapie zakończył rozgrywki zajmując trzecie miejsce w grupie, w której zwyciężył ubiegłoroczny Mistrz Polski Sparta Katowice.
- Sparta Katowice 6:0 74;28
- AZS Kraków 4:2 63:53
- Varsovia Warszawa 2:4 45:64
- ŁKS Łódź 0:6 39:75
Mistrzem Polski został Śląsk Wrocław, który zdetronizował 3-krotnego dotychczasowego Mistrza Spartę Katowice zwyciężając w bezpośrednim pojedynku 22:21!
Kobiety
Mistrzem Polski kobiet zespołów 7-osobowych w sposób bezapelacyjny została ponownie Cracovia, zdobywając tytuł po raz drugi z rzędu.
W rozgrywkach centralnych tym razem zabrakło przedstawicielek Warszawy.
Mistrzostwa Polski w 7-ce (na boiskach otwartych)
Kobiety
Mistrzem Polski kobiet zespołów 7-osobowych w sposób równie bezapelacyjny jak na hali została także Cracovia, zdobywając jako pierwszy klub ten tytuł.
W rozgrywkach centralnych i tym razem zabrakło przedstawicielek Warszawy.
Mężczyźni
Rozgrywki zespołów męskich przeprowadzonych po raz pierwszy w formie ligi (ale tylko jedna runda bez rewanżu) z udziałem 8 zespołów zwyciężyła i zdobyła tytuł Mistrza Polski Sparta Katowice, rewanżując się tym samym mistrzowi z hali Śląskowi Wrocław, który nota bene zajął dopiero 5 miejsce. Tytuł wicemistrzowski wywalczył GKS Wybrzeże Gdańsk.
W tych pierwszych rozgrywkach I-ej Ligi nie było przedstawiciela Warszawy.
Mistrzostwa Polski w 11-ce
Mężczyźni
W rozgrywkach zespołów męskich w 11-ce tytuł wywalczył Śląsk Wrocław po raz drugi z rzędu udowadniając, że można łączyć grę na najwyższym, krajowym poziomie w obydwu odmianach piłki ręcznej.
Uprawniony do gry w II-ej lidze 11-ki zespół Varsovii nie przystąpił do rozgrywek, skupiając się na rozgrywkach 7-ki, gdzie w dwustopniowych rozgrywkach wywalczył awans do I-ej Ligi zespołów 7-osobowych.
Na ile była to decyzja słuszna świadczy fakt, że 7-ka rozwijała się coraz bardziej dynamicznie, w przeciwieństwie do tracącej na popularności 11-ki.
Najpierw występując w I grupie półfinałowej w Krakowie zajął pierwsze miejsce:
- Varsovia Warszawa
- Tęcza Kielce
- Start Pietrowice
- Wanda Nowa Huta
Następnie po rozgrywkach w grupie finałowej w na boisku AKS Chorzów końcowa przedstawiała się następująco:
- KS Azoty Chorzów 6:0 52:21
- SKS Varsovia Warszawa 4:2 32:24
- KS Start Gniezno 2:4 34:35
- KS Tęcza Kielce 0:6 19:53
Kobiety
Po ubiegłorocznym sukcesie zespołu Stali Kościuszko Chorzów tytuł Mistrza Polski w 1958 roku wywalczył inny zespół śląski – AKS Chorzów, a więc zespół z tego samego miasta. W uzupełnieniu tej informacji w składzie mistrzowskiego zespołu AKS-u znalazło się aż 10 zawodniczek z mistrzowskiego zespołu ubiegłorocznego, a wśród nich ponownie Sonia Kruczek-Suska, która w 1953 roku zdobyła z AZS AWF-em Warszawa zdobyła z tym zespołem tytuł mistrzowski.
Niestety i w tych rozgrywkach nie występował przedstawiciel Warszawy.
Spotkania międzynarodowe
Mistrzostwa Świata mężczyzn zespołów 7-osobowych
W terminie od 26 lutego do 9 marca odbyły się w Niemieckiej Republice Demokratycznej trzecie Mistrzostwa Świata mężczyzn w 7-ce (dla nas pierwsze), w których wzięła udział reprezentacja Polski.
Reprezentacja Polski wystartowała w Grupie A rozgrywanej w Erfurcie i zanotowała kolejno następujące rezultaty:
Polska – Finlandia 14:14 (8:6)
Polska – Szwecja 14:19 (5:11)
Polska – Hiszpania 25:11 (11:3)
Wyniki te odzwierciedla tabela tej grupy:
- Szwecja 6:0 77:41
- Polska 3:3 53:44
- Hiszpania 2:4 41:72
- Finlandia 1:5 46:60
Polska wraz ze Szwecją zakwalifikowała się do półfinałowej Grupy II rozgrywanej w Lipsku, gdzie uzyskała następujące wyniki:
Polska – Szwecja 14:19 (5:11) wynik z grupy eliminacyjnej
Polska – Dania 15:22 (8:6)
Polska – Jugosławia 9:7 (4:6)
Ciężko wywalczone, ważne zwycięstwo nad Jugosławią (warto zwrócić uwagę na wyniki do przerwy w meczach z Danią i Jugosławią), dało naszej reprezentacji prawo gry finałowej o miejsca 5-6.
Spotkania finałowe odbyły się w Berlinie, gdzie spotkaliśmy się z Norwegią w meczu, w którym nasza reprezentacja nie była bynajmniej faworytem.
Mecz Polska – Norwegia zakończył się wynikiem 20:18 (11:8) dającym naszej reprezentacji piąte miejsce w Mistrzostwach Świata.
Występ na Mistrzostwach Świata, które zakończyły się sukcesem naszego grupowego rywala Szwecji, po finałowym zwycięstwie nad Czechosłowacją, został oceniony bardzo wysoko, zarówno przez ekspertów jak i władze państwowe oraz związkowe.
Ośmiu zawodników reprezentacyjnego zespołu m.in. bramkarz Henryk Gąsior oraz – (w nawiasach zdobyte bramki) Kazimierz Frąszczak (19), Stanisław Świetliński (18), Józef Cieślak (15) oraz Jan Suski (15) zostali odznaczeni przez ówczesnego Przewodniczącego GKKF Włodzimierz Reczka brązowymi medalami „Za wybitne osiągnięcia sportowe”.
W składzie reprezentacji Polski wystąpił na Mistrzostwach Świata przedstawiciel Varsovii (późniejszej Warszawianki) – Janusz Rutkowski zdobywca 2 bramek. Był pierwszym przedstawicielem Warszawy w reprezentacji – czy to 11-ki, czy 7-ki, który zdobył bramki dla naszych barw reprezentacyjnych.
Inne spotkania międzynarodowe 1958 roku pozostały w cieniu występów reprezentacji Polski na Mistrzostwach Świata.
W maju 1958 roku nasza reprezentacja w 7-ce, w nieco zmienionym składzie zremisowała w Paryżu z Francją 10:10 (4:6), a na zakończenie sezonu nasza reprezentacyjna 7-ka wysoko pokonała w Szczecinie Francję 22:11 (14:5) udanie kończąc bardzo dobry sezon. W tym ostatnim spotkaniu doskonały występ zanotował Jan Suski, kiedy to zdobył 9 bramek i serce widowni. O tym zawodniku będzie jeszcze okazja wspomnieć.
W tych dwóch spotkaniach zabrakło już przedstawiciela Warszawy.
W czerwcu reprezentacyjna 11-ka rozegrała serię spotkań z Litwą, która w tym czasie wchodziła w skład Związku Radzieckiego. I tutaj mamy przedziwną sytuację: trzy zwycięstwa z tą Republiką, odnotowano w rejestrze oficjalnych spotkań naszej reprezentacji, natomiast zwycięstwa naszej 7-ki już nie.
Również w tym rejestrze znalazły się dwie porażki Polek z Litwinkami w 11-ce, ale zwycięstwo w 7-ce też nie.
W rozegranym także w czerwcu meczu w Krakowie nasza reprezentacyjna męska 11-ka przegrała z NRD 6:15 (6:8).
Natomiast w lipcu nasze reprezentacyjne 11-ki rozegrały na wyjeździe oficjalne spotkania z reprezentacjami Niemieckiej Republiki Federalnej, gdzie odnotowały porażki
– reprezentacja mężczyzn 11:22 (4:11)
– reprezentacja kobiet 4:5 (2:2).
We wszystkich tych meczach nie odnotowano udziału reprezentantów i reprezentantek Warszawy.
Jako ciekawostkę warto wspomnieć, że w meczach juniorów z NRD – niestety przegranych – najpierw w Plauen 13:20 (7:9) wystąpił Michał Pisula (mający już za sobą występy w reprezentacji seniorów), a następnie w Gdańsku 11:20 (9:9) Andrzej Strejlau – tak, tak późniejszy znany i ceniony trener piłkarski. Nie trzeba chyba dodawać, że obaj ci wówczas młodzieńcy byli reprezentantami Warszawy.
Podsumowanie
W latach 1957 – 1958 coraz wyraźniej pogłębia się utrata kontaktu z krajową czołówką męskich zespołów stołecznych. Natomiast warszawianki dzięki paniom z AZS AWF-u jeszcze w tej czołówce się utrzymują, brak jednak tak spektakularnych sukcesów jak latach ubiegłych.
Odwrotna sytuacja zanotowana zostaje w zespołach reprezentacyjnych. Brak jest przede wszystkim przedstawicielek Warszawy w naszych reprezentacyjnych zespołach czy to w 7-ce czy w 11-ce.
Optymistycznie natomiast podkreślić pojawienie się dwóch reprezentantów Warszawy w naszej reprezentacyjnej 7-ce, w tym godny podkreślenia jest przede wszystkim fakt, że jeden z nich – Janusz Rutkowski dostąpił zaszczytu reprezentowania naszego kraju na najważniejszej imprezie, a więc na Mistrzostwach Świata.
Definitywnie kończy się też okres wielkich zmian organizacyjnych w polskiej piłce ręcznej. Coraz wyraźniej rysuje się rozdział znajdującej się w odwrocie piłki ręcznej 11-osobowej od coraz bardziej popularnej 7-osobowej
Sportowym wydarzeniem omawianych lat były Mistrzostwa Europy 1958 roku w Sztokholmie. Reprezentacja Polski zdobyła na nich 15 medali w tym ponad połowę – 8 złotych.
Królem mistrzostw został Zdzisław Krzyszkowiak, który wygrał na dwóch długich dystansach – 5 i 10 km.
Sukcesy długodystansowców podkreślił Jerzy Chromik, który wygrał 3 km z przeszkodami.
Ponadto złote medale zdobyli: Józef Szmidt w trójskoku, oraz miotacze: Tadeusz Rut w rzucie młotem, Edmund Piątkowski w rzucie dyskiem i Janusz Sidło w oszczepie.
Sukcesy panów okrasiła Mistrzyni Europy w biegu na 200 metrów Barbara Janiszewska, która ponadto zdobyła tytuł Miss Mistrzostw Europy.
Sukces polskiego „Wunderteamu” uzupełniły srebrne medale dwóch Kazimierzów:
Zimnego na 5 km i Kropidłowskiego w skoku w dal oraz brązowe: Henryka Grabowskiego w skoku w dal i sztafety 4 x 100 metrów pań.
Ten sukces reprezentacji rozpoczął złoty okres polskiej lekkiej atletyki, który przetrwał lata.
Jeśli czytelnicy oczekują odpowiedzi na postawione pytania z poprzedniego odcinka, to pora na nie odpowiedzieć. Ale po kolei:
Na zamieszczonym zdjęciu prezentuje się drużyna koszykówki mężczyzn AZS-AWF Warszawa z lat 1955/1956, która w roku 1956 zdobyła pierwszy tytuł Akademickiego Mistrza Polski.
Trenerem zespołu był stojący pierwszy z lewej Walenty Kłyszejko, wieloletni trener reprezentacji Polski i klubu akademickiego w koszykówce. Prowadził między innymi naszą reprezentację na Olimpiadzie w Berlinie 1936.
Pierwszy ze stojących zawodników to Kajetan Hądzelek, w późniejszych latach wieloletni Prezes i Prezes Honorowy Polskiego Związku Koszykówki. Sprawował też wiele wysokich funkcji na warszawskiej uczelni prodziekan i prorektor, oraz w najwyższych strukturach polskiego sportu. Był m.in. Prezesem Fundacji Centrum Edukacji Olimpijskiej i Wiceprezesem Polskiego Komitetu Olimpijskiego. Uhonorowany wysokimi odznaczeniami państwowymi, a także Medalem Kalos Kagathos.
Trzeci z lewej to Wiesław Piwowar, wieloletni czołowy zawodnik czołówki polskiej koszykówki oraz trener w klubie AZS-AWF z bardzo długim stażem (1963 – 1980).
Natomiast drugim ze stojących zawodników jest nie kto inny … jak Paweł Wiśniowski. Tak, tak wieloletni zawodnik i trener piłki ręcznej. Twórca sukcesów wielu nie tylko warszawskich klubów: Varsovia, Warszawianka, Skra, AZS-AWF, która to lista nie jest kompletna.
Wśród jego wychowanków i podopiecznych można odnaleźć zarówno reprezentantów, jak i reprezentantki Polski. Był także trenerem reprezentacji Polski kobiet, a w późniejszym okresie swojej pracy zawodowej pełnił funkcję kierownika wyszkolenia Związku Piłki Ręcznej w Polsce, którą to współpracę kontynuował aż do zakończenia aktywności zawodowej.
Uhonorowany tytułem Zasłużonego Działacza Kultury Fizycznej i Diamentową Odznaką ZPRP.
JOT.A.
Źródła:
Włodzimir A. Drygas, Piotr Młoczyński – 75 lat piłki ręcznej w Polsce
Stanisław Jarecki – Rozwój piłki ręcznej na Śląsku. Część I (1925 – 1960)
Jan Korczak-Mleczko – Sto wydarzeń na 100-lecie piłki ręcznej w Polsce
Maria Rotkiewicz – AZS-AWF Warszawa 1949 – 2009
Władysław Zieleśkiewicz – 95 lat polskiej piłki ręcznej
Władysław Zieleśkiewicz – 100 lat polskiej piłki ręcznej
Kolegium: Wojciech Szkiela, Bogdan Tuszyński, Zygmunt Weiss – Pół wieku Akademickiego Związku Sportowego
Komitet Redakcyjny: Arkadiusz Brzezicki, Stanisław Drążdżewski, Janusz Podoski, Stanisław Romański – Księga sportu polskiego 1944 – 1974
Praca zbiorowa pod redakcją Kajetana Hądzelka i Krzysztofa Zuchory – Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie 1929/1930 – 2009/2010 KSIĘGA PAMIĄTKOWA
Wikipedia – w hasło: Kajetan Hądzelek